Czy Żyjemy w Symulacji? Katarzy Mieli Rację – Teraz Naukowcy Zaczynają się z Tym Liczyć

Co jeśli świat jest tylko cyfrowym złudzeniem?

Czy to, co widzisz, słyszysz i czujesz… naprawdę istnieje? A może jesteś tylko linią kodu w hiperralistycznej symulacji stworzonej przez wyższą inteligencję? Choć brzmi to jak science fiction, coraz więcej fizyków kwantowych i filozofów nauki przyznaje, że to może być prawda.

Ten tekst napisałem na fali dyskusji, jakie wywołały moje dwie poprzednie opowieści ze świata symulacji, jak również podjęcie się odważnego sformułowania własnej teorii na ten temat. Bo jeśli w tej filozoficznej myśli wskazuję właściwy kierunek, to już nie jest tylko ciekawy koncept, ale totalna rewolucja.

Co tam ja… zanim Elon Musk poruszył ten temat, Katarzy – gnostycki ruch z Langwedocji – twierdzili, że świat materialny to złudzenie stworzone przez fałszywego boga. W XXI wieku nauka zaczyna nieświadomie potwierdzać ich mistyczną herezję.

Czym jest hipoteza symulacji?

Hipoteza symulacji – o której pisałem już wcześniej zakłada, że wszechświat to komputerowa symulacja, w której wszystkie prawa fizyki, czas, przestrzeń i nasze myśli mogą być wynikiem zaprogramowanych algorytmów. Niech zatem w moją rodzącą się na tej stronie teorii wkroczy współczesna nauka.

Najważniejsze tezy:

• Nick Bostrom (2003): Jeśli zaawansowane cywilizacje potrafią tworzyć realistyczne symulacje przeszłości, to prawdopodobnie my jesteśmy w jednej z nich. Nick Bostrom z Uniwersytetu Oksfordzkiego zaproponował tzw. symulacyjny trylemat: albo ludzkość nigdy nie osiągnie poziomu technologicznego umożliwiającego tworzenie realistycznych symulacji, albo osiągnie go, ale zdecyduje się ich nie tworzyć, albo… żyjemy już w jednej z nich. W praktyce oznacza to, że jeśli jakakolwiek cywilizacja technologicznie zdolna do symulowania wszechświata istnieje, to ilość „symulowanych świadomości” znacząco przewyższy ilość tych „prawdziwych”. W takim układzie statystycznie bardziej prawdopodobne jest, że jesteśmy wśród tych pierwszych. Przykłady? Dzisiejsze symulacje fizyczne, takie jak Millennium Simulation czy modele klimatyczne, coraz lepiej odwzorowują rzeczywistość. Skoro my, w XXI wieku, już symulujemy rzeczywistość — co dopiero mogą robić cywilizacje tysiące lat przed nami? Tu zawsze śmieje się z części tej teorii mówiącej o tym, że jestem swoim praprawnukiem grającym w życie swojego przodka. To filozoficznie tłumaczyć może liczne symulacyjne koincydencje, jakich stosunkowo często doświadczam.
• Kwan-Hong Tan (2025): Nasza świadomość może być „holograficzną falą”, a świat — projekcją danych. Tan rozwija tzw. kryterium świadomości kwantowo-holograficznej (Quantum-Holographic Consciousness Criterion), które zakłada, że nasza świadomość działa jak interferencja fal w hologramie, a rzeczywistość, którą postrzegamy, jest tylko projekcją tej fali informacji. Zamiast „materialnego mózgu” mamy „pole danych”, które symuluje doświadczenia. Przykładem jest tzw. efekt obserwatora w mechanice kwantowej: samo patrzenie wpływa na wynik eksperymentu, jakby świadomość wpływała na kod rzeczywistości. Tan łączy to z koncepcjami z neurofizjologii i teorii informacji, sugerując, że percepcja, wspomnienia, a nawet „ja” są jedynie skutkiem synchronizacji danych w sieci – jak linie kodu generujące awatara w grze komputerowej.
• Douglas Youvan (2025): Lem już 50 lat temu przewidział, że rzeczywistość może być sztuczna. Youvan w swojej pracy przywołuje Stanisława Lema jako wizjonera, który na dekady przed hipotezą Bostroma opisywał światy całkowicie stworzone przez maszyny, sztuczną inteligencję i systemy informacyjne. W „Summa Technologiae” Lem pisał o „fantomatyce” – technologii pozwalającej tworzyć rzeczywistości nie do odróżnienia od prawdziwych. W opowiadaniu „Niezwyciężony” maszyny ewoluują bez świadomości, aż tworzą systemy quasi-świadome, które współistnieją z człowiekiem. Lem intuicyjnie przewidział, że jeśli technologia osiągnie pewien poziom złożoności, granica między „symulacją” a „światem rzeczywistym” przestanie istnieć. Dla Lema świat nie był dany raz na zawsze — był czymś, co może być zaprogramowane, zrekonstruowane, albo… uruchomione od nowa.
• Deckker & Sumanasekara (2025): Zjawiska kwantowe sugerują, że „świat rzeczywisty” to raczej informacja niż materia. W artykule z 2025 roku badacze analizują, jak niektóre zjawiska w fizyce kwantowej, takie jak splątanie kwantowe czy dualizm korpuskularno-falowy, zdają się wskazywać, że fundamentem rzeczywistości nie jest „materia” — ale informacja. Przywołują m.in. prace Johna Wheelera, który postulował „it from bit” — czyli wszystko pochodzi z informacji binarnej. Elektron, który przechodzi przez dwie szczeliny jednocześnie, a potem „decyduje się” na jedną dopiero po pomiarze, zachowuje się jak zmienna w programie, która ujawnia wartość dopiero w interakcji z użytkownikiem. Ich wniosek: fizyka nie odkrywa „materii jako rzeczy”, lecz pokazuje „reakcje systemu informacyjnego na zapytania użytkownika” – brzmi znajomo? Tak, jak w komputerze.

Fantomatyka Lema – prekursor wirtualnej rzeczywistości i hipotezy symulacji

W przełomowym dziele „Summa Technologiae” (1964), Stanisław Lem wprowadził pojęcie fantomatyki — technologii zdolnej do generowania w pełni immersyjnych światów percepcyjnych, które byłyby nieodróżnialne od rzeczywistości. Fantomatyka miała integrować bodźce wzrokowe, słuchowe, dotykowe, smakowe, a nawet emocjonalne i psychiczne, tak aby człowiek nie był w stanie odróżnić „prawdziwego świata” od sztucznie wygenerowanego.

Lem pisał: „Nie będzie to złudzenie zmysłów, lecz nowa rzeczywistość zmysłowa, która dla doświadczającego stanie się jedyną.”

To nie była fantazja literacka, lecz filozoficzno-technologiczna analiza przyszłości — Lem poważnie rozważał, jakie będą epistemologiczne i ontologiczne skutki, gdy człowiek zacznie żyć wewnątrz tworzonych przez siebie światów cyfrowych.

Co ciekawe, Lemowska fantomatyka pokrywa się z dualistyczną kosmologią Katarów, którzy uważali, że świat widzialny jest fałszywy, a prawdziwa rzeczywistość ukryta. W świecie Lema:

• „prawdziwy” świat może być zastąpiony symulacją,
• dusza człowieka (świadomość) może być uwięziona w rzeczywistości wygenerowanej przez system,
• jedynym wyjściem jest przebudzenie — czyli zrozumienie iluzji.

To niemal dosłowna aktualizacja mistycznego gnostycyzmu w języku informatyczno-naukowym.

Naukowy konsensus? Wręcz przeciwnie.

Dlaczego niektórzy naukowcy się tego boją?

Symulacja to niewygodna koncepcja. Bo jeśli to prawda, to nauka nie bada już prawdy – tylko reguły gry w symulacji. Fizycy tacy jak Sean Carroll twierdzą, że hipoteza jest niefalsyfikowalna, czyli „nienaukowa”.

Podstawą nauki jest założenie, że badamy świat realny, obiektywny i niezależny od nas. Hipoteza symulacji mówi coś zupełnie innego: że ten świat może być sztuczny, że „prawa fizyki” są tylko zestawem reguł gry, które ktoś (lub coś) zaprogramował.

Dla naukowców to epistemologiczna katastrofa. Bo jeśli rzeczywistość nie jest realna, tylko zaprojektowana, to:

• eksperymenty mogą badać nie naturę rzeczy, ale błędy lub preferencje kodera,
• logika może nie być uniwersalna, tylko warunkowa, dostosowana do danej symulacji,
• a prawda naukowa przestaje być „obiektywna” i staje się relatywna wobec warunków symulacji.

To kompletne podważenie sensu naukowej pracy badawczej.

Jeśli świat jest tylko symulacją, to rodzi się pytanie: czy cokolwiek, co robimy, ma konsekwencje? Czy zabicie, wojna, zniszczenie ekosystemu… to tylko operacje na danych?

To otwiera drzwi do niebezpiecznego relatywizmu moralnego i może zdeformować motywacje naukowców. W skrajnych przypadkach może prowadzić do poglądu: „Skoro to gra, to mogę robić co chcę”.

To jeden z powodów, dla których niektórzy etycy nauki uważają hipotezę symulacji za niebezpieczną ideę – nie tylko intelektualnie, ale także społecznie.

Jednak jej niezależne potwierdzenia w teorii informacji, fizyce kwantowej i neuronauce nie pozwalają odsunąć jej jako czystej fantazji.

Katarzy to wiedzieli. I zginęli za tę prawdę?

Katarzy, działający głównie w Langwedocji na przełomie XII i XIII wieku, głosili radykalną koncepcję rzeczywistości, która znacząco odbiegała od ortodoksyjnego chrześcijaństwa. Uważali, że świat materialny jest dziełem złego demiurga, a nie dobrego Boga – jest zatem zasadniczo iluzją, pułapką stworzoną po to, by odciągnąć duchowe istoty od ich prawdziwego, boskiego pochodzenia. Dla Katarów wszystko, co cielesne, było upadłe i obce – ciało było więzieniem duszy, a zbawienie oznaczało oderwanie się od materii i powrót do czystej, duchowej rzeczywistości. Ich duchowość opierała się na dualizmie tak radykalnym, że odrzucali nie tylko Kościół i jego sakramenty, ale cały porządek świata fizycznego jako formę zniewolenia.

Taka wizja świata była nie tylko teologiczną herezją – była też zagrożeniem politycznym i ontologicznym. Katarzy nie kwestionowali jedynie dogmatów – oni kwestionowali samą realność świata, w którym żyli. Dlatego ich eksterminacja nie była przypadkiem: została zaplanowana jako likwidacja alternatywnego modelu rzeczywistości, który podważał cały fundament średniowiecznej cywilizacji – zarówno duchowy, jak i społeczny.

Ich poglądy uderzały w instytucje, autorytety i sens istnienia materialnego porządku. W tym sensie można uznać, że Katarzy zginęli nie tylko za religijne odstępstwo, ale za głoszenie ontologicznej prawdy, której ówczesny świat nie mógł zaakceptować – prawdy o tym, że to, co widzimy i dotykamy, nie jest realne, a nasza dusza należy do innego, wyższego świata.

Krytyka? Tak. Ale coraz bardziej… niemrawa

• David Chalmers: Jeśli każda rzeczywistość może być symulowana, to teoria przestaje coś wyjaśniać.
• Fizycy klasyczni: Brak dowodów eksperymentalnych.
• Zwolennicy nauk przyrodniczych: Symulacja brzmi bardziej jak religia niż nauka.

Ale czy to nie właśnie mówił… Kościół katolicki o Katarach, zanim rozpoczął krucjatę?

Popkultura pokochała tę herezję

Matrix to nowoczesna ewangelia Katarów.
Elon Musk: „Szansa, że nie żyjemy w symulacji, jest bliska zeru.”
Tom Campbell (fizyk NASA): Rzeczywistość to system świadomości, a materia to interfejs.

Od klasztoru Montségur do serwerowni Google

Katarzy mogli zginąć, ale ich fundamentalne przesłanie przetrwało i wraca w najbardziej nieoczekiwanej formie – fizyki teoretycznej i informatyki kwantowej.

Zamiast palić herezję – zaczynamy ją cytować w akademickich czasopismach.

A jeśli Katarzy mieli rację? Może to nie oni byli szaleni — tylko my jeszcze nie jesteśmy obudzeni.

Tradycyjnie zapraszam Cię tu do głębokiej refleksji i dalszej dyskusji.

A jako fenomenalne uzupełnienie tego artykułu zapraszam Cię do obejrzenia materiału z 1994 roku z Mistrzem Lemem. Materiał jest wprost niewiarygodny wobec tematu o jakim piszę… dla mnie to dowód na symulację. Przecież to niemożliwe, abym obejrzał to pierwszy po napisaniu tekstu powyżej. A jednak tak właśnie było.